-
|
- Van enkele
Heldense boerderijen zijn oude pachtcontracten bewaard gebleven. Het
oudste voert ons terug naar 1403. Andere dateren uit de 16e,
17e
en 18e
eeuw. Natuurlijk zijn er ook veel ook contracten opgemaakt in de 19e
en 20e
eeuw, maar daar worden in deze
rubriek slechts enkele voorbeelden van opgenomen. De kern wordt gevormd
door de contracten van vóór 1800.
-
- Het zijn
allemaal documenten, die niet alleen veel vertellen over het oude
boerenbedrijf, maar ook enig inzicht geven in
de vroegere manier van leven. Bovendien bevatten ze vaak belangrijke
genealogische gegevens, o.a. omdat op enkele boerderijen honderden jaren
lang dezelfde familie van vader op zoon (of schoonzoon) heeft geboerd.
-
- De contracten
betreffen allemaal grote boerderijen:
Maris, Hoof, (en Heijnenhof), Kartuisershof, Boeneshof (= Klaassenhof),
de Start. De reden daarvoor is duidelijk: het waren allemaal boerderijen
die eigendom waren van adellijke families of van kloosters. Als de
eigenaar overleed werd het bedrijf niet gesplitst of verdeeld, zoals met
de erfenis van gewone Heldenaren gebeurde. Het bedrijf bleef intact en
werd bij gelegenheid zelfs nog uitgebreid.
-
- De reden
waarom de contracten bewaard zijn gebleven is het feit dat adellijke
families en kloosters keurige
archieven vormden, die vaak behouden bleven. We vinden de contracten dan
ook niet in het archief van de Heldense schepenbank of bij de familie
van pachters, maar in de archieven van de Kartuisers te Roermond, van
het klooster Mariaweide in Venlo (beide in RAL), in het archief van de
familie van Overschie (ARA Brussel) en in het Hauptstatsarchiv in
Düsseldorf. Dit laatste archief bevat contracten van Kartuizershof en
van de Start, die allebei in de Pruisische periode enige tijd domeingoed
waren.
-
- Soorten
pachtcontracten
- a. Men zou de
contracten kunnen indelen volgens het aantal jaren van de verpachting.
Drie, vier, zes, acht, negen, twaalf jaar, het komt allemaal voor.
Korter dan drie komt niet voor, hoewel een vierjarig contract altijd
“ten halven” kon worden opgezegd.
- De contracten
met een looptijd van drie jaar, of een veelvoud daarvan, zijn gebaseerd
op de landbouwmethode in het oude Helden. Men kende er een
drieslagstelsel met in het eerste jaar winterrogge na volle bemesting.
In het tweede jaar werd licht of
niet bemest en er werd dan zomergraan gezaaid. In het derde jaar werd
zonder bemesting boekweit geteeld. Boekweit staat erom bekend dat het
gedijt op zeer arme gronden en dat het de grond verbetert door stikstof
in de bodem te brengen.
- .
- b. Een
andere indeling is minstens zo interessant: er zijn zuivere
halfwincontracten
en contracten met
vaste
pachtsom. Maris heeft tot 1800 altijd halfwincontracten. Kenmerk ervan
is dat het klooster Mariaweide en de pachter samen alles delen, zowel de
kosten als de opbrengst. Ze zorgen
samen voor het zaaigoed en voor de aanschaf van het vee. De opbrengst
wordt ook door beide partijen gedeeld. Zodra de oogst op het veld in
oppers staat wordt er door iemand namens het klooster samen met de
pachter geteld. (meestal komt de rector daarvoor naar Helden) Pas na het
tellen mag de pachter de oogst “invaren”, in twee aparte mijten. Als er
gedorst wordt stuurt het klooster een dorser om te helpen, en de pachter
zorgt voor twee dorsers.
- Het veevoer
wordt ook door beide partijen
ingebracht. Het vee dat verkocht wordt is voor de helft van het klooster
en voor de helft van de pachter. Hoe alles in de praktijk geregeld wordt
leest u in de contracten. Omdat de opbrengst in de loop der jaren,
vooral na 1700, snel stijgt, is halfwin gunstig voor de eigenaar en ook
voor de pachter.
-
- De contracten
van Kartuisershof (ook Loershof, Loverhof, Winckenshof en Roosenhof
genoemd) zijn voorbeelden van verpachting tegen vaste prijs. Het oudste
bekende contract dateert van 1592, het laatste uit
1747, en ze hebben allemaal ongeveer dezelfde pachtprijs. Deze vorm van
verpachten was bijzonder profijtelijk voor de pachter. Hij kreeg de
volledige meeropbrengst, die gevolg was van de verbeterde landbouw.
Vooral rond het jaar 1700 neemt de opbrengst spectaculair toe. (bemesting
door klaverteelt)
-
- De contracten
van Hoof geven een afwisseling van beide soorten. In het oudste contract
van Jan Renier van der Boye met Hendrik Wilms is sprake van een vaste
prijs. Daarna probeert zoon Johan Albert van der Boye
het halfwinsysteem uit, maar in latere contracten gaat men weer over
naar de vaste prijs van 29 malder.
-
- De pachtprijs
heeft altijd betrekking op het akker- en hooiland. Heldense boeren
hadden in vroeger tijden geen weilanden waar het vee in de zomer graasde.
Als het vee naar buiten ging, dan werd het gehoed op de hei, op de
zogenaamde gemene gronden. Wel had elke boer een zekere oppervlakte
hooiland, dat voldoende hooi moest opleveren voor de wintervoorraad.
-
- Voor de
woning, de tuin en de huiswei met fruitbomen,
en voor de melkopbrengst, betaalt de pachter altijd een aparte huursom,
deels in geld en deels in natura. (boter, eieren, een kalf of schaap,
turf)
-
- Brunssum,
maart 2009
Link naar de hoeven:
| |