Door Twan Ernst    Artikelen    16-04-2008

 

Kantonnale huwelijken

 

In het afgelopen jaar 1996 werd in diverse tijdschriften stilgestaan bij het feit dat het tweehonderd jaar geleden is dat de burgerlijke stand werd ingevoerd door de toenmalige Franse overheersers. Zeeuws-Vlaanderen, delen van Noord-Brabant en Limburg behoorden zelfs tot de eerste gebieden waar deze nieuwe voorschriften van kracht werden. Voor de rest van Nederland vormt 1811 het jaar waarin de burgerlijke stand werd ingevoerd. Tegenwoordig vormt de burgerlijke stand een betrouwbare bron voor bijvoorbeeld stamboomonderzoek.In de periode voor de invoering ervan moet men vooral gebruik maken van de zogenaamde kerkregisters, waarin de pastoor de dopen, huwelijken en overlijdens in zijn parochie noteerde.

De beginfase van de burgerlijke stand vertoont nogal eens hiaten. Bovendien levert bestudering van de geboorte-, huwelijks- en overlijdensakten uit de burgerlijke stand, in de Franse tijd enkele specifieke moeilijkheden op. Zoals bijvoorbeeld de taal waarin deze zijn opgesteld (Frans) en de afwijkende jaartelling, de zogenaamde Republikeinse kalender.

Een tot dusver vrij onbekend aspekt kan wellicht voor genealogen van belang zijn om te weten, het betreft de kantonnale huwelijken. Hierop zullen we wat dieper ingaan.

 

De Franse bezetters voerde behalve de burgerlijke stand ook een geheel nieuwe bestuursindeling in. Op lokaal niveau betekende dit dat kleine gemeenten bestuurlijk onder grotere plaatsen, de zogenaamde kantonnale hoofdplaatsen vielen. Ze moesten een groot deel van hun zelfstandigheid inleveren. Beesel en Belfeld behoorden nu tot het kanton Venlo en Swalmen tot het kanton Roermond (over gemeentelijke herindeling gesproken!). Aanvankelijk werden burgerlijke huwelijken gesloten in de onderhorige gemeenten binnen een kanton, met de invoering van de wet van 13 fructidor, jaar 6 (30 augustus 1798) was het alleen nog toegestaan te trouwen in de kantonnale hoofdplaats. Deze wet werd van kracht op 1 vendémiaire van het jaar 7 (22 septmber 1798). Voor aanstaande echtgenoten in Beesel en Belfeld betekende dit dat men naar Venlo moest. Inwoners van Swalmen moesten naar Roermond. De extra reistijd die de huwelijksvoltrekking nu vereistte zal wel niet door iedereen met gejuich zijn ontvangen.

Daarnaast kon alleen 1 keer in de tien dagen de huwelijksvoltrekking plaatsvinden. De Franse 'week' telde namelijk tien dagen en alleen de tiende dag, de décadi, geldde als trouwdag.

Deze situatie duurde gelukkig niet lang, want met de algehele reorganisatie van het bestuur der gemeenten werd deze wetgeving aangepast. Met ingang van 18 pluviose jaar 8 (17 februari 1800) was het weer mogelijk in de eigen gemeente in het huwelijk te treden. De plaatsen Beesel, Belfeld en Swalmen hadden weer hun zelfstandigheid teruggekregen.

Met deze kennis hoeft een stamboomonderzoeker niet meer het hoofd te breken over de vraag waarom men in godsnaam in Venlo en Roermond is getrouwd, terwijl beide huwelijkspartners in één van de bovengenoemde drie gemeenten woonden. Omdat de huwelijksakten niet in het werkgebied van Maas- en Swalmdal zijn te vinden heb ik voor wat betreft de plaatsen Beesel en Belfeld de in Venlo gesloten huwelijken opgezocht en hieronder samengevat. Wellicht kunnen de huwelijksakten voor de plaats Swalmen door iemand anders in Roermond worden nagezocht.

Opvallend is dat na het terugdraaien van de wetgeving toch nog huwelijken uit Beesel en Belfeld in Venlo werden voltrokken. Klaarblijkelijk duurde het enige tijd voordat de maatregel tot onze plaatsen was doorgedrongen, of mogelijk was het nieuwe gemeentebestuur nog niet geinstalleerd. Het laatste gevonden huwelijk van 19 september 1800 heeft mogelijk een andere reden waarom dit in Venlo is voltrokken. In het jaar 9 (september 1800 t/m september 1801) werden geen huwelijken uit deze gemeenten meer aangetroffen.

Meer bezonderheden over de invoering van de burgerlijke stand in Nederland kunt U kunt U o.a. vernemen in het artikel in het Limburgs tijdschrift voor genealogie, nr.3? (1996), p. ..-72, onder andere aanwezig in ons verenigingslokaal.

 

 

Uit de in het Frans gestelde akten zijn alleen de meest relevante gegevens overgenomen en in het Nederlands vertaald. Niet alle akten bevatten dezelfde standaard gegevens. De voornamen die destijds door de ambtenaar naar het Frans zijn overgezet, zijn gehandhaafd. De kantonnale huwelijken uit Beesel en Belfeld in Venlo voltrokken zijn:

 

* Trente brumaire an sept (20-11-1798), akte nr. 5

Winand Stappers, oud 43 jaar, zoon van Guillaume Stapperts en Catherine Kuppers wonend te Bo(?)rrendorff

trouwt

Anna Maria op de Oordt, geboren te Kaldenkirchen, wonend te Belfeld, oud 46 jaar, dochter van Renier op de Oordt en Gertruide Thijssen. Weduwe van Jean Schoonenborg, landbouwer, met vijf kinderen; drie jongens en twee meisjes.

 

* Dix germinal an sept (30-03-1799), akte nr. 17

Lambert Bongerts, geboren te Beesel, oud 29 jaar, landbouwer, zoon van Jacob Bongerts en Gertrude Geelen, wonend te Beesel

trouwt

Gertrude Panters, oud 22 jaar, dochter van Henrij Panters en Wilhelmina van Berg, wonend te Beesel.

 

* Dix germinal an sept (30-03-1799), akte nr. 20

Herman Geelen, geboren te Beesel, oud 27 jaar, landbouwer, zoon van Everhard Geelen en gertrud Janssen, wonend te Beesel

trouwt

Marie Agnes Janssen, geboren te Bracht, leeftijd niet vermeld, dochter van Conrard Janssen en Jeane Herten, wonend te Beesel.

 

* Vingt germinal an sept (09-04-1799), akte nr. 23

Pierre Peters, geboren te Tegelen, oud 26 jaar, landbouwer,

zoon van wijlen Servais Peters en wijlen Marie Laar

trouwt

Christin Beckers, geboren te Belfeld, oud 19 jaar,

dochter van wijlen Simon Beckers en Petronella Stienkes, wonend te Belfeld.

 

* Vingt germinal an sept (09-04-1799), akte nr. 24

Jean Janssen, geboren te Belfeld, oud 29 jaar, landbouwer,

zoon van wijlen Gerard Janssen en wijlen Gertrude Berens

trouwt

Bertine Janssen, geboren te Belfeld, oud 25 jaar,

dochter van wijlen Paul Janssen en Wijlen Marie Bongerts.

 

* Trent florial an sept (19-05-1799), akte nr. 32

Jean Simons, geboren te Beesel, oud 26 jaar, landbouwer,

zoon van Jaque Simons en Anne Marie Misdom, wonend te Beesel

trouwt

Marie Boonen, geboren te [Maas]Bree, oud 35 jaar,

dochter van Fredericq Boonen en Gertrude Rugels, wonend te Bree.

 

* Vingt messidor an sept (08-07-1799), akte nr. 40

Gerard Dings, geboren te Beesel, oud 27 jaar, landbouwer,

zoon van wijlen Jean Dings en wijlen Gertrude Smeets

trouwt

Angeline Heijnen, geboren te Beesel, oud 19 jaar,

dochter van Gerard Heijnen en Elisabeth Hinssen, wonend te Beesel.

 

* Dix fructidor an sept (27-08-1799), akte nr. 45

Jean Crous, geboren te Belfeld, oud 45 jaar, dagloner,

zoon van Gerard Crous [van beroep pottenbakker] en Catharine Snoeck van Beesel. Weduw­naar van Anne Claessen

trouwt

Margarite de Loij, geboren te Tegelen, oud 42 jaar,

dochter van wijlen Pierre de Loij en Margarithe Lamers van Tegelen. Weduwe van J. Schreurs.

 

* Dix vendemiaire an huit (02.10.1799), akte nr. 1

Pierre Netten, oud 28 jaar, landbouwer,

zoon van wijlen Gerard Netten en Catharine Peters, wonend te Beesel

trouwt

Aldegonde Geelen, wonend te Beesel, oud 24 jaar,

dochter van wijlen Jean Geelen en wijlen Jeannette [N.N.].

 

* Trente germinal an huit (20-04-1800), akte nr. 17

Guillaume Janssen, geboren en wonend te Beesel, oud 27 jaar, dagloner, zoon van Hubert Janssen en wijlen Catherine Triner

trouwt

Petronelle Bongers, oud 23 jaar,

dochter van wijlen Jacque Bongers en gertrude Geraedts, wonend te Beesel.

 

* Trente germinal an huit (20-04-1800), akte nr. 21

Jean Haevers, geboren te [Maas]Bree, oud 29 jaar, wonend te Belfeld, zoon van Henrij Haevers en wijlen Gerbade Joosten,

trouwt

Ide Janssen, geboren en wonend te Belfeld, oud 22 jaar,

dochter van Engelbert Janssen en Henriette Theunissen, wonend te Belfeld.

 

* Deuxieme jour complementaire an huit (19-09-1800), akte nr. 36

Paul Luttels, geboren en wonend te Beesel, oud 60 jaar, daglo­ner, zoon van wijlen Paul Luttels en wijlen Wilhelmina Stap­pers

trouwt

Sybilla Stenkes, geboren te Swalmen wonend te Beesel, oud 37 jaar, weduwe, dochter van wijlen Jakob Stenkes en wijlen Gertrude Claessen.